Οι κλασικές δίαιτες φαίνεται να αποτυγχάνουν: το 80% των ατόμων που έχασαν βάρος επαναπροσλαμβάνουν τα κιλά τους μέσα σε 3-5 χρόνια (Gillian et al., 2014). Τα τελευταία χρόνια η έμφαση δίνεται σε μια πιο ολιστική προσέγγιση που επικεντρώνεται στη διατροφική συμπεριφορά και σε ψυχολογικούς παράγοντες.
Η Πρόκληση της Παχυσαρκίας και η Παραδοσιακή Προσέγγιση
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει διακηρύξει την παχυσαρκία ως επιδημία του 21ου αιώνα. Παραδοσιακές παρεμβάσεις μέσω διατροφικού περιορισμού και αύξησης φυσικής δραστηριότητας δείχνουν να μην επαρκούν στην αντιμετώπιση αυτής της πολυπαραγοντικής νόσου. Οι κλασικές δίαιτες αποτυγχάνουν, καθώς παχύσαρκα άτομα που έχασαν βάρος ανέκτησαν τα μισά κιλά τους στα πρώτα 5 χρόνια, ενώ το 80% ανακτά όλα τα κιλά στα πρώτα 3-5 χρόνια (Gillian et al., 2014). Τα τελευταία χρόνια δίνεται ολοένα και μεγαλύτερη έμφαση σε μια πιο ολιστική προσέγγιση για την αντιμετώπιση και θεραπεία της νόσου.
Γευματική Συμπεριφορά και Διαχείριση Βάρους
Η διατροφική συμπεριφορά μελετάται με σκοπό την κατανόηση της ρύθμισης του σωματικού βάρους και την ανάπτυξη στρατηγικών ελέγχου των γευμάτων, που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την απώλεια ή τη διατήρηση του σωματικού βάρους. Η γευματική συμπεριφορά είναι εξαιρετικά πολύπλοκη διαδικασία που εμπερικλείει πολλούς παράγοντες. Η γνώση, το στόμα και το περιβάλλον επηρεάζουν τη γευματική συμπεριφορά. Τα διάφορα γνωστικά σχήματα σε σχέση με την τροφή μπορούν να διεγείρουν και να επηρεαστούν από ψυχολογικούς μηχανισμούς. Η υπερφαγία φαίνεται πιθανή αιτία για τα υπέρβαρα άτομα, όπως επίσης και το γευματικό μοντέλο διατροφής, όπως είναι το μέγεθος/όγκος του γεύματος και οι προσλαμβανόμενες μπουκιές. Όλες οι έρευνες δείχνουν πως καταναλώνεται περισσότερο φαγητό όταν είναι γευστικό και έχει διαφορετική πέψη/μεταβολισμό στους υπέρβαρους σε σύγκριση με τα άτομα κανονικού βάρους. Επίσης, η στέρηση γεννά μεγαλύτερη επιθυμία για κατανάλωση τροφής, κάτι που συμβαίνει μετά από απώλεια βάρους.
Το γευματικό στυλ έχει να κάνει με τις παρακάτω παραμέτρους: συνολικό αριθμό μπουκιών, το μέγεθος της μπουκιάς, τον αριθμό του μασήματος της κάθε μπουκιάς, τη διάρκεια του κάθε μασήματος, τον αριθμό μασημάτων σε όλο το γεύμα συνολικά, τις τυχόν χρονοκαθυστερήσεις λόγω συμπεριφοράς, τον τρόπο διατροφής (χέρι, πιρούνι, chopsticks), το υπόλοιπο στο πιάτο, και το πόσες φορές μιλά κανείς κατά τη διάρκεια του γεύματος. Το γευματικό μοντέλο διατροφής σχετίζεται με το σωματικό βάρος, αλλά όχι απόλυτα και αναλογικά.
Στην παχυσαρκία η γευματική συμπεριφορά επισημαίνεται ως η «αυτόματη» (ή χωρίς προσοχή) κατανάλωση τροφής. Αυτός ο αυτοματισμός είναι αναπόφευκτος, καθώς γευματίζουμε καθημερινά πολλές φορές, με αποτέλεσμα η συμπεριφορά αυτή να θεωρείται δευτερεύουσας σημασίας. Υπάρχουν τέσσερα στοιχεία που χαρακτηρίζουν την αυτόματη γευματική συμπεριφορά:
α. συμβαίνει χωρίς επίγνωση,
β. συμβαίνει χωρίς πρόθεση,
γ. όταν ξεκινήσει, συνεχίζεται χωρίς έλεγχο,
δ. λειτουργεί χωρίς ιδιαίτερο κόπο.
Mindfulness: Η Απάντηση στην Αυτόματη Συμπεριφορά
Απάντηση στην αυτόματη συμπεριφορά είναι η επίγνωση/συνειδητότητα (mindfulness), που «σπάει» την αυτόματη συμπεριφορά. Με τη χρήση τεχνικών επίγνωσης (mindfulness) μειώνεται η παρορμητική συμπεριφορά, οδηγώντας σε μικρότερη κατανάλωση τροφής. Η αυτόματη κατανάλωση τροφής συνοδεύει και τη συναισθηματική υπερφαγία, με σκοπό την αποφυγή ή τη διατήρηση αρνητικών σκέψεων και συναισθημάτων.
Αντί να καταφεύγει κανείς στην αποφυγή των αρνητικών συναισθημάτων, με την τεχνική του mindfulness μπορεί να παρατηρεί τα συναισθήματα, χωρίς να αντιδρά σε αυτά παρορμητικά.
Αντί να καταφεύγει στην πίεση ή στην αποφυγή αρνητικών συναισθημάτων, το να μείνει κανείς σε στάση παρατήρησης και όχι άμεσης αντίδρασης, μέσω των τεχνικών επίγνωσης (mindfulness), μπορεί να βοηθήσει στη διαχείριση του συναισθηματικού φαγητού. Η κατανάλωση τροφής για συναισθηματικούς λόγους συνδέεται θετικά με αύξηση βάρους, άγχος και κατάθλιψη (Mantzios & Wilson, 2015).
Η Εφαρμογή της Mindfulness στην Απώλεια Βάρους
Όπως αναφέρεται στη συστηματική ανασκόπηση των Olson & Emery (2015), η εκπαίδευση στην επίγνωση (mindfulness) έχει αρχίσει να συμπεριλαμβάνεται σε προγράμματα απώλειας βάρους που αποσκοπούν σε αλλαγές στη διατροφή και τη φυσική άσκηση. Η επίγνωση/mindfulness, ως τεχνική, έχει τις ρίζες της στην Ανατολική Ασία και αντικατοπτρίζει μια τεχνική διαλογισμού επίγνωσης/συνειδητότητας. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι ενσωμάτωσης αυτής της τεχνικής στη θεραπεία ή την έρευνα, με κοινό στοιχείο την εστίαση στην παρατήρηση των αισθήσεων στην παρούσα στιγμή, χωρίς αντίδραση ή κριτική στην παρατήρηση (π.χ. αποδοχή των συναισθημάτων λύπης αντί της προσπάθειας αλλαγής τους). Η τεχνική της επίγνωσης δεν θέτει όρια στις αισθήσεις και εξαρτάται από το κάθε άτομο πώς θα το βιώσει. Πολλές έρευνες προτείνουν ότι η τεχνική της επίγνωσης/mindfulness μπορεί να διδαχθεί.
Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους η τεχνική της επίγνωσης/mindfulness μπορεί να είναι βοηθητική στη διαχείριση βάρους. Με υψηλή επίγνωση, το άτομο μπορεί να αλλάξει την ανταπόκρισή του απέναντι στα κλασικά μοντέλα συμπεριφοράς του, π.χ. να αναγνωρίζει τα σημάδια πείνας ή πληρότητας και να προλάβει την υπερφαγία λόγω αρνητικών συναισθημάτων ή κοινωνικών συνθηκών. Επιπλέον, η τεχνική της επίγνωσης/mindfulness μπορεί να βοηθήσει το άτομο να αποκτήσει βαθύτερη κατανόηση της διαδικασίας σε σχέση με τον στόχο του, να γίνει πιο ανθεκτικό και οργανωτικό απέναντι στις προκλήσεις που θα αντιμετωπίσει στην προσπάθειά του.
Τα θετικά αποτελέσματα της εφαρμογής τεχνικών επίγνωσης σε ποικίλες διατροφικές διαταραχές και σε περιπτώσεις επεισοδιακής υπερφαγίας και συναισθηματικού φαγητού είναι πολύ ενθαρρυντικά.
Το project EATT* στην Ελλάδα
Στην Ελλάδα ολοκληρώθηκε η πρώτη πανελλαδική έρευνα/παρέμβαση γευματικής συμπεριφοράς, με άξονα την εκπαίδευση τεχνικών γευματικής επίγνωσης (mindful eating) σε υπέρβαρο και παχύσαρκο πληθυσμό. Η έρευνα/παρέμβαση είχε τίτλο «project EATT*: γευματίζω ενσυνείδητα, επαναπροσδιορίζω τη σχέση με την τροφή και το σώμα μου». Πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Κέντρου Μελετών Υπηρεσιών Υγείας της Ιατρικής Σχολής Αθηνών και της Κοινωνικής Υπηρεσίας του Δήμου Γαλατσίου. Η πιλοτική έρευνα σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε από τον Ζερβό Κωνσταντίνο, MSc στην Προαγωγή και Αγωγή Υγείας, διατροφολόγο με ειδίκευση στην τροποποίηση συμπεριφοράς, στις διατροφικές διαταραχές και στην παχυσαρκία.
Αξίζει να σημειωθεί πως το project EATT* συμπεριλήφθηκε στις παγκόσμιες δράσεις του TCME (The Center for Mindful Eating) των Ηνωμένων Πολιτειών για τον εορτασμό της παγκόσμιας ημέρας γευματικής επίγνωσης, στις 26 Ιανουαρίου 2017.
Πληροφορίες για την εκπαίδευση project EATT* μπορείτε να βρείτε στον παρακάτω σύνδεσμο: www.eatt.gr
Γράφει: Ζερβός Κωνσταντίνος, MSc
Πηγές:
- Kristeller J., Wolever R. Q., Sheets, V. (2013). Mindfulness-Based Eating Awareness Training (MB-EAT) for Binge Eating: A Randomized Clinical Trial. Mindfulness, 5(3), 282-297. doi:10.1007/s12671-012-0179-1
- Olson, K. L., Emery C. F. (2015). Mindfulness and Weight Loss. Psychosomatic Medicine, 77(1), 59-67. doi:10.1097/psy.0000000000000127
- Mantzios, M., Wilson J. C. (2015). Mindfulness, Eating Behaviours, and Obesity: A Review and Reflection on Current Findings. Curr Obes Rep Current Obesity Reports, 4(1), 141-146. doi:10.1007/s13679-014-0131-x
- WHO, Noncommunicable Diseases, Country Profiles, 2011
- The Centre for Mindful Eating: www.tcme.org
γευματική επίγνωση διαχείριση βάρους ενσυνείδητη διατροφή
Last modified: 1 Νοεμβρίου, 2024
